PRZEGLĄD FILMÓW CHIŃSKICH
3-11 października 2003 r., kino Charlie
Plakat   Wstęp   Opisy filmów   Seanse

O Chińskim kinie współczesnym
Chińskie filmy są jak mądre historie opowiadane dzieciom, pouczające, ale proste. Nie ma właściwie wstępów do opowieści, narracja jest bardzo nieskomplikowana, postacie podobne do zwyczajnych ludzi. To nie bohaterowie w spektakularnych akcjach, mnogość efektów i ideowe zakończenie. Tego tu nie znajdziemy. Kinematografia chińska zdaje się buntować przeciwko takiemu rozumieniu kina. Może dlatego filmy te budzą teraz takie zainteresowanie na świecie? Są jednak niestety zupełnie nieznane w Polsce. A szkoda, bo zaskakujące, jak bardzo trafne i prawdziwe są obserwacje w nich zawarte.

Najważniejszym tematem jest tu zawsze rodzina. Wszystko właściwie jej dotyczy. Czasem są to próby jej zbudowania, czasem bunt i odwrócenie od tradycyjnego modelu życia. Rodzina jest tym, co kształtuje osobowość przedstawionych postaci, określa ich charakter i zwyczaje. Prawie całe ich życie koncentruje się wokół najbliższych, nawet, jeśli są z nimi skłóceni i nie zgadzają się w istotnych kwestiach. To oni są zawsze punktem odniesienia. W tym najliczniejszym ludnościowo kraju na świecie ludzie nie tworzą szerokich i mało znaczących kręgów towarzyskich, wolą życie w bardzo małych, rodzinnych społecznościach, gdzie każdy jest potrzebny i akceptowany. Jeśli nie, jest to jego wielka osobista tragedia. "Kobiety z Shangaju" Xiaoliany Peng mówią o osamotnieniu człowieka w momencie, kiedy przestaje pełnić określoną w społeczeństwie i rodzinie rolę. Matka wraz z dorastającą córką, po wyprowadzeniu się od zdradzającego ją męża szuka tymczasowego noclegu u matki i innych członków rodziny. Ci jednak nie rozumieją kobiety, która odeszła od męża, jej obecność jest dla nich kłopotem i nie próbują ukrywać tej niechęci. Kobieta nie szuka jednak innego życia poza kręgiem rodzinnym, który jest przecież podstawą jej systemu wartości. Coraz częściej emancypacja kobiet i nowe style życia skłaniają chińskie kobiety, szczególnie te z wielkich metropolii, jak Shanghaj, do odważnego sięgania po to, co dotychczas było tylko męskie. Wiąże się to zwykle z samotnością i wcale nie daje pewności spełnienia i satysfakcji. To częsty temat współczesnych filmów z tego kraju. "Obrazki z życia " wyreżyserowane przez Huo Jiangi opowiadają na przykład o atrakcyjnej, lecz samotnej Lai Shuahg Yang, która zdecydowawszy się założyć własna restaurację na małżeństwo nie miała już czasu. Jednak i ona żyje przede wszystkim problemami rodzinnymi, ma kłopoty z chorym bratem i jego żoną. Poza tym zajmuje ją sprawa odzyskania starego domu jej rodziny. A więc i ona pochłonięta jest przez życie rodzinne. Kontakty z mężczyznami nie spełniają jednak oczekiwań tej ambitnej i głęboko wolnej kobiety. Czy znajdzie w życiu satysfakcję? Takie stawia widzom film.

Można chyba stwierdzić, że w kinie chińskim kobiety to zawsze postacie wyzwolone. Czasem w popularnym znaczeniu tego słowa, jak dwie młode bohaterki "Zielonej Herbaty" Zhanga Yuana (zagrane przez tą samą znana aktorkę Zhao Wei), które wiedzą dokładnie czego chcą i są konsekwentne w swych wyborach. Często jednak kobiety przedstawiane w chińskich filmach wybierają dla siebie dla siebie nietypowe, bardzo odważne i wymagające wielkiej siły cele. W pięknej, epickiej opowieści "Ładne Duże Stopy" dwie bohaterki decydują się na całkowite poświęcenie życia, by móc edukować dzieci na prowincji. Starsza i młoda kobieta nie są zgodne we wszystkim, dochodzi między nimi do poważnych sporów, ale jasne jest, że mają wspólny, bardzo ważny i świadomie wybrany cel. Dzieci, opieka nad nimi, a nawet uczynienie z tego sensu swojego życia to w filmach chińskich często spotykana recepta na szczęście. Wartości rodzinne, skupienie się na innych przynoszą zawsze bohaterom wielką satysfakcją i oduczają niepotrzebnego egoizmu. W filmie "Dwadzieścia Pięć Dzieciaków i Jeden Tata" młody mężczyzna Zharo, kiedyś sierota, teraz dzięki swojej pracy bogaty rolnik niespodziewanie dla siebie odkrywa, że prawdziwym celem jego życia jest bezinteresowna pomoc biednym dzieciom.

Ta troska o innych jest chyba jedynym sposobem na zapomnienie o wielkiej samotności. Wielkie chińskie miasta, molochy zaludnione milionami mieszkańców przedstawiane są jako miejsca, gdzie nikt nie zwraca na innych uwagi. Nie można liczyć na pomoc, zrozumienie. Wszystko kręci się jak w zegarku, każdy zna swoją rolę, ale czasem te wielkie metropolie przypominają mrowiska. Ulice pełne śpieszącego się tłumu, przechodnie popychający się nawzajem. Ten brak zainteresowania innymi ludźmi wynika może z chińskiego stylu życia, ograniczania się do niewielkich, rodzinnych społeczności. A może to po prostu znak czasu, konsekwencja pośpiechu, który panuje obecnie na całym świecie? Shanghaj w filmach "Kobiety z Shanghaju" i "Obrazki z Życia" jest właśnie taki. Zimny, nieludzki, choć momentami piękny. Wielkie miasta wpływają na zachowanie ludzi, determinują ich decyzje. Sprawiają, że ich mieszkańcy starają się dostosować do ściśle określonych norm społecznych, zagłuszają swoje myśli. Historia miłosna pod tytułem "Kocham Cię", film Zhanga Juana, rozgrywa się właśnie w scenerii wielkiego miasta. Dziewczyna o imieniu Yi, której chłopak zginał tragicznie, szybko wiąże się z jego przyjacielem. Biorą ślub. Czy jest to prawdziwa miłość, czy tylko gest rozpaczy? Gdy opadają pierwsze emocje, widzimy, jak zaczynają ogarniać ja wątpliwości. Czy dobrze zdobiła? Czy nie zdradziła swojego chłopaka? Coraz częściej kłóci się z mężem, albo przeciwnie, przeżywają ciche dni. Są samotni w tym związku, ale udają, że wszystko jest w porządku. To miasto, wszechobecne ściany, schody zdaje się wymuszać na nich milczenie. Zwróćmy uwagę, że pierwsza miłość dziewczyny, chłopak Ju, zabija się skacząc po pijaku do pustego basenu. To też ściana, coś, co oddziela człowieka od naturalnego życia.

Życie na prowincji jest w chińskich filmach wyraźnie przeciwstawione miejskiemu pośpiechowi i bezmyślności. "Piękna Sąsiadka", inna opowieść miłosna, komedia Hana Zhijuna, rozgrywa się na wsi. Widzimy bardzo serdeczne, naturalne stosunki międzyludzkie. Pojawiają się sprzeczki, ale wszyscy szczerze komunikują się ze sobą. Tu ważna jest natura, od której mieszkańcy wsi są przecież w naturalny sposób uzależnieni. Piękne zdjęcia krajobrazów, wody i słońca uzupełniają harmonię wewnętrzną, którą wyczuwamy w bohaterach. Man Zhier, młoda wdowa jest obiektem zalotów trzech mężczyzn. Wybierze w końcu tego najbardziej prostolinijnego, a więc też najbardziej naturalnego, poczciwego człowieka. O naturze naprawdę dzikiej i o wielkim przywiązaniu do niej ludzi wśród niej mieszkających opowiadają "Niebiańskie Stepy" w reżyserii Sai’ego Fu i Mai Li Si. Pokazuje mongolskie zwyczaje widziane oczami młodego, zafascynowanego nimi chłopca Huzi. Bywa przerażony surowymi, dzikimi obyczajami tych ludzi, kultem, jakim otaczają drapieżne zwierzęta, ich sposobami walki i zdobywania jedzenia. Są to też jednak ludzie bardzo naturalni, żyjący zgodnie ze swoimi przekonaniami. Baruma, była żona jednego z głównych bohaterów nie chce wrócić do dawnego męża. Nie ukrywa swojej niechęci do niego. Jest jednak szczerze zachwycona małym Huzi. W filmach tych pociągają piękne zdjęcia przyrody, jak skalista pustynia w filmie "Ładne Duże Stopy", czy wiejska, górska kraina w "Pięknej Sąsiadce". Te obrazy, jak nigdzie indziej wyrażają harmonijne emocje człowieka. Miasto, choć piękne, jak w "Obrazkach z Życia", niesie ze sobą raczej chaos, zmusza do ciągłego, niespokojnego ruchu. Nigdy samo w sobie nie jest pociągające.

Chińskie filmy koncentrują się na człowieku, jego obecności w rodzinie, społeczeństwie i przyrodzie. Szczególnie dotyczy to świata kobiet, przedstawianego tu zazwyczaj bardziej wyraziście. Bo przecież to one są zdecydowane, wpływają na przebieg dalszej akcji. Są sercem każdego domu, jak stara matka w "Kobietach z Shahghaju". Gdy w tym samym filmie to mężczyzna jest jedyną dorosłą osobą w domu, brakuje w nim harmonii, wyczuwa się niepokój. Nowoczesność może wytrącić człowieka z tak ważnego dla niego rytmu rodzinnego życia. Filmy chińskie przemawiają do widzów zrozumiałym, sugestywnym językiem. Uczą harmonijnych, wyważonych stosunków z otoczeniem. Opowiadają proste, życiowe historie. Relacje między ludźmi są naturalne, udawanie czegoś jest tu w złym tonie, mogłoby być nie zrozumiane przez innych. Każda postać w tym kinie przeżywa silne emocje i łączą ją bardzo silne więzi emocjonalne z innymi.

Nam, Europejczykom, chińskie kino może wydawać się czasem naiwne. Jak bajka, przypowieść, gdzie każda postać ma odegrania swoją rolę w określonym celu. Ale właśnie to sprawia, że jest jedyne w swoim rodzaju. Globalizacja? To mu nie grozi.